Waarom (en hoe) perfectionisme creativiteit doodt
Er is geen grotere vijand van creativiteit dan perfectionisme. Perfectionisme is niet de neiging om de puntjes op de “i” te willen zetten, maar de obsessie met het halen van een fictieve en onmogelijke standaard. Perfectionisme leidt tot frustratie en ontevredenheid. Als er al iets tot stand komt, is het niet dankzij maar ondanks perfectionisme. Maar creativiteit? Die wordt per definitie het raam uit gegooid op het moment dat perfectionisme in het spel is. Niet mee eens? Let maar eens op.
Perfectionisme staat het maken van werkelijk hoogwaardige creatieve producten niet zomaar in de weg. Het is het ultieme en onoverkomelijke obstakel om creativiteit tot zijn doel te laten komen. Dit komt doordat perfectionisme niet een karaktereigenschap is, maar een pathologie.
Ja, je hoort het goed. Perfectionisme is een symptoom; het hoort bij een ziektebeeld. Het verpest werkrelaties en zuigt alle energie op. Perfectionisme zoekt iets wat eigenlijk niet bestaat, zodat de weerbarstige werkelijkheid met z’n scheurtjes en gaatjes afgedankt wordt voor een onbereikbaar ideaal.
Met mislukking, ontgoocheling en frustratie tot gevolg.
Perfectionisme en de werkvloer
Als je ooit in loondienst bent geweest dan ken je ze wel: perfectionistische managers of bazen die over jouw creatief werk moeten oordelen. Het is nooit goed. Ze sturen je 10 keer terug naar de tekentafel, hijgen in je nek om mee te neuzen met wat je doet, kijken altijd onblij, en vinden het nooit goed genoeg. Als je dwaas genoeg bent om ze tevreden proberen te stellen, krijg je voor je het weet een burn-out.
Zolang je bij dit soort mensen blijft denken dat er een heuse discussie is over de inhoud van het creatieve werk dat je verricht, heb je het mis. Het probleem zit hem niet in de creatie. Het probleem zit hem ook niet in jouw vaardigheden. Het probleem zit in het hoofd van de perfectionistische manager.
Hoe je dat kunt weten? Door op te letten. Ze zijn altijd ontevreden tegenover wie dan ook. Ze zijn ook nooit tevreden met zichzelf. De enige hoop is dat zo’n manager eerder dan jou een burn-out krijgt.
Er zijn overigens ook managers die zichzelf juist goed vinden. Ze komen morgen met dezelfde oplossing die ze vandaag bij jou hebben afgekeurd. In dat geval heb je met een narcist te maken. Neem alsjeblieft gelijk ontslag. Voor het te laat is.
Perfectionisme en filosofie
Voordat we dieper in het hoofd van de perfectionist duiken, eerst even een stukje filosofie. Heb je ooit wel eens een perfecte cirkel gezien? Ja? Nee, dus. Pak die perfecte cirkel maar eens—of die nou op papier geprint is of van een bepaald materiaal is gemaakt—en leg hem onder de microscoop. Even gestoord inzoomen. En wat zie je? Een korrelige zooi van zwart pigment dat zich vermengd heeft met de vezels van het papier. Of, bij een cirkel van materiaal, een puisterige opeenhoping van moleculen en atomen. Er is geen perfect gladde lijn met een onberispelijke kromming.
De perfecte cirkel bestaat niet. Wel in ons hoofd natuurlijk en ook in wiskunde (want wiskunde zit in ons hoofd). Virtueel is die perfecte cirkel wel handig, maar in het echt kunnen we er niks mee.
Het was Plato die op een bepaalde dag bedacht dat onze aardse wereld met z’n onvolmaakte objecten eigenlijk een afschaduwing moest zijn van een ideale vormenwereld waar perfecte driehoeken, cirkels, paarden, bloemen, en waarden als liefde en goedheid lekker gezamenlijk rond dwarrelen.
Plato heeft met zijn theorie mega-invloed gehad op hoe we in het Westen naar onze wereld kijken. Zo’n 2300 jaar later zijn in onze tijd filosofen een beetje moe geworden van Plato. Ze kijken liever naar de echte wereld.
Het besef dringt tot ons door dat een idee van perfectie misschien een leuk ding is in ons hoofd, maar dat je er niks mee kan op de grond. Wij kunnen maar beter onze onvolmaakte tijdelijke wereld omarmen want het is de enige die we hebben. De rest is fantasie.
Een perfectionist is iemand die een onrealistische perfectie van iets in de wereld van vlees en bloed, de wereld van steen en water, probeert na te streven. Het werkt niet. Het bestaat niet. De perfectionist ziet spoken. Een perfectionist is ‘Plato on steroids.’
Perfectionisme en psychologie
Waar het allemaal op neer komt, is dat perfectionisme een ziekte is, een stoornis in de ontwikkeling van de mens in zijn of haar jeugd. Een perfectionist zal altijd proberen de discussie te laten gaan over het ding dat zogenaamd niet perfect is. Maar dit is slechts een spel dat het eigenlijke probleem maskeert. Zo gaat het altijd met ziektebeelden. Ze zoeken een afleidingsmanoeuvre om de waarheid niet onder ogen hoeven te zien.
Die waarheid is dat de perfectionist zelf beschadigd is. Waarschijnlijk was er een ouder die geen liefde gaf en tegelijk veeleisend was. Een kind doet alles om liefde en erkenning te ontvangen. Zo ontstaat er een patroon van steeds meer proberen te voldoen aan steeds hogere eisen. De meetlat wordt geïnternaliseerd en het kind wordt voor de rest van zijn of haar leven de rechter die zichzelf (en anderen) altijd afkeurt en straft.
Als je dus een perfectionist bent, zul je ofwel altijd je eigen werk afkraken, of, als je een manager of bedrijfseigenaar bent, het werk van de ander afzeiken. Dit is extreem triest, natuurlijk. Elke dag wordt hetzelfde proces herhaald en blijft men in een cirkel draaien (niet een perfecte) waarin de discussie altijd maar blijft gaan over wat niet het probleem is.
Perfectionisme en creativiteit
En deze korte reis langs arbeidsrelaties, filosofie en psychologie brengt ons bij creativiteit. Het is duidelijk: bij mij kan perfectionisme geen punten scoren. Maar als ik de relatie tussen perfectionisme en creativiteit bekijk, wordt pas echt duidelijk hoe schadelijk perfectionisme is.
Creationisme gedijt alleen waar er vrijheid is om het spanningsveld op te zoeken tussen wetmatigheid en het doorbreken van de grenzen. Die vrijheid is er alleen wanneer er geen druk uit wordt geoefend om alsmaar beter te presteren en wanneer de creator zichzelf de ruimte geeft iets nieuws te proberen. Perfectionisme maakt die vrijheid onmogelijk.
Maar het gaat dieper. Perfectionisme is het opleggen van een wet die onhaalbaar is. Perfectionisme is een pathologisch mechanisme waarbij schuld en veroordeling bij voorbaat vaststaan. Creativiteit maakt iets nieuws door buiten de lijntjes te kleuren. Het is iets wat altijd een overschrijding van grenzen inhoudt omdat er anders niet iets nieuws kan ontstaan.
Snap je nu hoe dodelijk perfectionisme is voor creativiteit? Het is iets heel anders dan veeleisend zijn voor jezelf of anderen. Perfectionisme is de onvervulbare wet die de dood brengt. Maar de geest brengt leven.
Geef de creatieve levensgeest de ruimte en laat die een onontgonnen wereld in vuur en vlam zetten. Leg die gruwelijke wet het zwijgen op, want creativiteit gedijt alleen in vrijheid.
Vond je dit leuk om te lezen? Meld je dan aan voor de maandelijkse nieuwsbrief van Zekyr Copywriting voor nog meer leuke en doordachte content over de communicerende mens. Ik werk vanuit een duidelijke visie die de copywriter als het brandpunt van de communicatie ziet. Ik heb ook ideeën over hoe de wereld anders kan en zou moeten. Als je op zoek bent naar een schrijver die jouw merk laat groeien met woorden, neem dan zeker even contact op met Zekyr.